De Grens_meer wallen, meer toeristen, en streekjes

18 juli 2018

   Vesting Bourtange; ©FFG

In een vorig blog omschreef ik het grensgebied van Groningen en Duitsland als een patroon van vestingen en vestinkjes. Bourtange is zonder meer the jewel in the crown van deze grensstreek. Op de website van de Vesting Bourtange las ik: een uniek historisch verdedigingswerk dat zijn gelijke niet kent.
Dat is niets te veel gezegd. Bourtange is een werkelijk prachtig dorpje om te zien. Martha en ik zijn er vaker geweest, en telkens weer ervaren we de charme van dit plaatsje in elke cel en vezel van lichaam en geest. Zo, die zit.

Dat die grote charme veel toeristen trekt, ach, een kniesoor die daar op let. Je loopt er nou niet direct over de koppen, en de bezienswaardigheden van het vestingdorp zijn zo dat luidruchtig gedrag en vermaak, zo die er al zijn, vanzelf verdwijnen.
Het dorp en de website bieden op een prettige, overzichtelijke manier informatie over wat een bezoeker zoal verwachten kan, en vooral wat er te zien en te beleven valt, en dat is bepaald niet weinig. Een kleine greep:
De standerdmolen - een kopie, het origineel staat in Ter Haar bij Ter Apel - valt direct op bij binnenkomst. Dan is er de markt, het natuurlijke middelpunt van het dorp. Musea als Terra Mora en De Baracquen geven bezoekers een goed beeld van de rol die het Bourtanger Moor heeft gespeeld, hoe de soldaten hebben geleefd en gewerkt in lang vervlogen tijden. De enige goed bewaard gebleven synagoge van de Gronings-Duitse grensstreek staat in Bourtange. De joodse bevolking werd in de oorlog gedeporteerd. De synagoge is ook een museum.

   Vesting Bourtange; ©FFG

Martha en ik fotograferen en filmen naar hartelust in Vesting Bourtange. Maar het liefst willen we naar het gebied tussen Bourtange en de grens. Naar streekjes die namen dragen als Bakovensmee en Abeltjeshuis. Dus de camera's en statieven ingepakt en op de TERN vouwfietsjes over de hobbelkeien het dorp uit, het vrije land in. Vesting Bourtange krijgt veel aandacht in de film die we over onze reis langs de grens willen maken.

Bakovensmee (Bakovensmeij) is een klein streekje dat tegenwoordig beheerd wordt door de Stichting het Groninger Landschap. Ooit maakte Bakovensmee deel uit van de vesting Bourtange. Meestal zoeken wij de natuurgebieden van het Groninger Landschap graag even op, maar vandaag fietsen we door naar Abeltjeshuis. Van oorsprong was Abeltjeshuis een herberg (en boerderij), waar reizigers die richting Duitsland reisden konden overnachten. Nu wordt Abeltjeshuis net als Bakovensmee onderhouden door het Groninger Landschap. Overigens schijnt er in het verleden vaak gedoe te zijn geweest over de vraag of Abeltjeshuis nu Duits of Nederlands was. Een gevoelige grenskwestie die we hier laten

voor wat hij was.

   grens Abeltjeshuis; ©FFG

   oude slagboom Abeltjeshuis; ©FFG

We staan aan de grens. Achter ons de Bisschopsweg, voor ons de Bourtanger Strasse. Het eerste huis over de grens heet Het Huis Aan De Grens, een B&B. We slaan bij dat huis een mooi zandpad in, de Dodte-manweg. De naam suggereert iets spannends dat met vast met smokkelen te maken heeft. Het is beslist een prachtig wandel- en fietspad. We komen geen mens tegen, smokkelaar noch dode man, in de verte horen we een combine aan het werk. We vinden er wel een grenspaal, een ouderwetse, stenen grenspaal, de eerste op onze grenstocht die we kunnen aanraken en fotograferen!

We verlaten de Dodte-manweg en slaan de Kuhweg in. Het land is droog, de mais verdord. We zullen deze route later nog een keer nemen om door te rijden naar de Eems! Daar is het vandaag te laat en te ver voor. En dus fietsen we terug naar Bourtange via de Haupt Strasse. 

Dodte-manweg; ©FFG

Dodte-manweg; ©FFG

   boerderij aan de grens; ©FFG

De Grens_oorlog, moord en willekeur

13 juli 2018

   Burcht Wedde; ©FFG

De grensgebieden van Groningen en Nedersaksen zijn het toneel geweest van veel strijd en onmin. Misschien is dat te zacht en te algemeen uitgedrukt. Hopelijk maken korte voorbeelden een en ander concreter.

Burcht Wedde (ook wel aangeduid als Kasteel Wedde) is zo'n voorbeeld. Binnen de kaders van dit blog is een uitgebreide verhandeling over dit historische bouwwerk niet handig. En ook niet nodig. Het onvolprezen internet biedt informatie te over.
Tussen het kinderhotel - bedoeld als verblijfplaats voor die kinderen die 'aan de andere kant van het geluk geboren zijn' ¹) - en de 14e eeuwse borg die ook wel bekend staat als het 'Huis te Wedde' zijn talloze verhalen te vinden over snode machtswellustelingen, intriges, foute zonen, valsheid in geschrifte, listen, lagen en leugens, huwelijken uit berekening, oorlogen, veldslagen, heksenprocessen, moord en vroomheid. 

Eerst iets over de omgeving van de burcht. Die is een lust voor het oog. Vanaf het Kasteel fiets je linksaf de Hoofdweg van Wedde op, dan ga je linksaf de Kempkebosweg in. Die fiets je grotendeels af tot een zandpad links en daar kun je naar de Ruiten Aa rijden. Een alternatief is doorrijden naar de Veelerweg, linksaf de Meiënweg inslaan, en je bent dan ook in het Ruiten Aa dal. Je rijdt pal langs de kronkelende beek, en je passeert de beruchte

   steen Giezelbaarg; ©FFG

Giezelbaarg. De informatiesteen daar maakt je in niet mis te verstane woorden duidelijk dat heksenprocessen heel gewoon waren. De Giezelbaarg was de plek waar executies werden uitgevoerd. Die plek ziet er nu uit als een onschuldig doorsneebosje in het akkerlandschap.

Waar het Veeler Diep samenkomt met de Ruiten Aa gaat de stroom verder als de Westerwoldsche Aa. De loop van het Veeler Diep is verlegd, de Westerwoldsche Aa begint een aantal meters eerder dan vroeger. De wandelaar of fietser die op dat punt aankomt, heeft dan al volop kunnen genieten van een van de mooiste beken van de provincie Groningen: de Ruiten Aa. Dat kan niet genoeg gezegd worden.

   Ruiten Aa; ©FFG

Onze tocht gaat langs de oevers van de Westerwoldsche Aa verder over een zandrug of tange. Hier is zwaar gevochten tussen de Staatse troepen van Lodewijk van Nassau en de Spaanse legers. Je zou met een beetje goede wil mogen zeggen dat de geboorte van Nederland hier is begonnen, een bevalling die tachtig jaar zou duren. Hier wil zeggen: in het lieflijke Westerwolde in Oost-Groningen. Deze formulering staat garant voor verwarring bij de lezer. Een korte toelichting:
In de middeleeuwen maakte Westerwolde deel uit van het hertogdom Saksen, en was in leen bij de Abdij van Corvey. Vanuit Saksen (Duitsland) gezien was Westerwolde een westelijk gebied: het woud of bos in het westen. In die naam leeft het Saksische/Duitse perspectief voort. De landsgrens is naar het oosten verschoven en Westerwolde hoort bij Groningen.

Aan de Burcht Wedde is de naam van de familie Addinga verbonden. En die naam maakt misschien alles waar wat in de laatste zin van de tweede alinea hierboven is gezegd. Voorzover valt na te gaan, hebben de Addinga's zich de heerlijkheid Wedde en Westerwolde toegeëigend, met behulp van allerlei bisschoppelijke documenten. Vast staat dat Egge Addinga (I) naar eigen inzicht regeerde over het gebied en er rechtsprak. Uiteindelijk kwam die willekeur hem duur te staan. Bij Wessinghuizen is de man omgebracht. Ook verscheidene nazaten van Egge I belandden om vaak negatieve redenen in de annalen van Westerwolde.

 Kasteel Wedde; ©FFG

 Westerwoldsche Aa; ©FFG

       









¹) letterlijke tekst uit http://www.burchtwedde.nl/kinderhotel/. Een bezoek aan deze website wordt aanbevolen.

De Grens_boerenland, smokkelpad en hoogveen

03 juli 2018

   Schmuggler Pad; ©FFG

Het Schmuggler Pad ziet er met zijn grijze klinkers modern bestraat uit . Alleen de naam verraadt dat er ooit in deze grensstreek praktijken moeten hebben plaatsgevonden die het spreekwoordelijke daglicht niet konden verdragen. Wat deze vermeende smokkelaarsromantiek ook moge hebben voorgesteld, nu staan er alleen nog brave Gutmensch woningen en verbouwde boerderijtjes in de loeiende hitte te dagdromen en is er werkelijk geen kip te zien in dit bijzonder fraai gelegen streekje op slechts twee km rijden van de Nederlandse grens. 

Het smokkelaarspad is niet lang en eindigt in een onverhard pad midden in het boerenland. Een eind verderop, aan de rand van een verdroogde akker staat een jagershuisje. Een bosrand zoomt de akker af. Ergens achter die bosrand ligt Groningen. De grens is hier onzichtbaar, ongrijpbaar, maar wel voelbaar. En dichter dan dit komen we niet bij het boerenland. Veel braakliggende akkers staan vol bloeiend spul. Velden vol jakobskruiskruid en akkermelkdistel wisselen aardappel- en maisvelden af. Echt helemaal stil is het ook hier niet. De malende windturbines zijn overal hoorbaar aanwezig.

   jagershuisje; ©FFG

   wilde akker; ©FFG

                                                     

We vervolgen onze reis in oostelijke richting via de Ost-Weststraße, nemen de Kirchstraße en de Behrensweg, en vinden uiteindelijk het Hochmoor van Wymeer. Dit landschap is bijzonder omdat het nog een van de weinige hoogveen gebieden is die eens deel uitmaakten van het grote Bourtanger Moeras of, op zijn Duits, Bourtanger Moor. Dit uitgestrekte veengebied werd al vroeg in de middeleeuwen gedeeltelijk ontgonnen.
We nemen een kijkje in het Hochmoor van Wymeer, wandelend, fietsend, fotograferend en filmend. En inderdaad, het niet afgegraven stuk ligt net even hoger dan de omgeving. De bodem veert zacht onder onze voeten.

   Wymeer Hochmoor turf; ©FFG

   Wymeer hoogveen; ©FFG

De Grens_de Bovenlanden, Bellingwolde en een flêche

01 juli 2018

Opnieuw worden Martha en ik onderweg naar Bellingwolde aangenaam verrast. En wederom betreft het een natuurgebied waarvan wij nog nooit hebben gehoord. Schaamrood kleurt onze kaken! Maar het genieten is er niet minder om, en naar de Bovenlanden keren wij zeker nog eens terug! Het is niet eens moeilijk te vinden ook. Bij de Booneschanskerbrug direct linksaf slaan, een stukje langs het B.L.Tijdenskanaal en je duikt zo die prachtige Bovenlanden in.

   de Bovenlanden; ©FFG

Zijn het de zomerkleuren? De rietkragen? De eendenfamilies of de futen? De fantastisch blauwe lucht die dit alles omspant? De ruige ruimte? De stilte? Al die dingen bij elkaar? De Bovenlanden zijn klein maar fijn, en als we door het streekje Den Ham fietsen kijken we al lang naar een heel ander landschap van brede sloten en golvende graanakkers. Wat is Groningen toch een heerlijk land! 

   de Bovenlanden; ©FFG

 

   de Bovenlanden; ©FFG

                               









Bellingwolde, haar voornaamheid ontgaat ons niet, er kruipt verval in zoals de herfst de zomer insluipt. De grandeur van sommige villa's schept afstand omdat ze de aanschouwer klein maakt, maar de hier en daar bladderende verf, de kapotte dakpannen en verzakte muren zijn onmiskenbaar de treurige schoonheid van vergane glorie. Of ben ik nu te somber?

Bij Lutje Ham komen we het B.L.Tijdenskanaal opnieuw tegen, en steken dit water over via de Wymeersterbrug. Ruim 100 m verder zijn we weer op Duits grondgebied. Vlak aan de vrijwel onzichtbare grens - hier geen afzettingen of grenspalen - zien we een zgn. flêche. Het is een piepklein vestingwerk, dat vast deel heeft uitgemaakt van een groter complex. Het past prachtig in het patroon van vestingen en vestinkjes in dit grensgebied. Vanaf de weg is de verhoging die de flêche vormt in het landschap goed waar te nemen. 
De afbeelding hieronder is gemaakt in Duitsland, de maisakker is Duits, de flêche erachter is Nederlands territorium. Vlakbij de flêche ligt ook een redoute die je kunt bekijken door bij de Wymeersterbrug de oostzijde van de Kanaaldijk langs het B.L.Tijdenskanaal in te slaan. Het heet daar De Lethe! Doorfietsen tot je bij de Batterijweg linksaf kunt, en dan naar beneden. Zonder meer de moeite van het omfietsen waard!

   flêche Bellingwolde; ©FFG